MONOLOG PËR SKËNDERBEUN
E di se ishe atje prej ku të kërkonte shpëtim zemra,
Përballë rrugëve të mbytura me ankth, gjak e pluhur;
Në kërkim të gjurmëve ku të kishte mbetur thembra,
Assesi t’arrije të gjeje këngët dhe frymëmarrjen e duhur.
E di se kohës iu bëre dhembje me gjitha brengat peshë,
Që të mbanin në ethe dhe në ëndrra në vazhdimësi,
Duke kërkuar prehjen në skermë, ditët duke i ngjeshë
Me kujtime që të mbanin syçelë me shikim n ’fëmijëri.
Dhe malli e etja dhe gjithçka që ruhej njerëzisht
Të ofruan rrugëdalje për t’iu bërë nder gjurmëve që i pate,
Diku larg si pjesë të gjakut dhe i përkushtuar tërësisht –
Vajte për të përqafuar fisin tënd – duart andej zgjate…
E di se troku i kuajve bënte zhurmë, errësirën duke lënë,
Prapa shpine kërcitnin dhëmbët me ters, me shpatë e fjalë…
Me gjoks kundër erërave të humbura shkoje për ta zënë
Kohën e rënë në gjumë, që frymëmarrjen ta kishte ndalë.
Dhe të erdhi buzëqeshja aty ku do herë bënte jetë loti,
Mandej ndodhi ajo që pritej aq gjatë, ajo ngrohje shpirti;
Heshtja dhe gjunjëzimi i thellë me çka ishte ngjyrosur moti
humbën domethënien e tyre sapo teh shpate shndriti.
Tevona në diell rrëfeve hijshëm për shtatë qejfe, siç thuhet,
I njëjti rrëfim me forcë mbajti nderin dhe kurrë s’mbaroi,
Edhe sot e gjithë ditën qëndron si mburrje, vazhdon të ruhet
Ushqim i përhershëm brezash dhe festë shekujve u krijoi.
E di se s’më hiqesh prej rrugës, sado që edhe në këtë ditë
Gjenden t’plagosur shpirtrash të mbushur me mllef e pleh,
Harrestarë të vetvetes se si mëkatojnë e të dalin në pritë,
Si trungu i kalbur që tutje në tretje rrënjën e vet s’e njeh.
Të njoh siç ishe mbi krahë shqiponje në sulm në Albulenë,
E gjithandej kah të arrinte këmba mbi dheun tënd që iu fale,
Duke ua dhuruar përgjigjet me gjuhë shpate ua luajte fenë
Aziatëve n’ekstazë të mbetur kufoma në fusha tona e male.
E di se do të qëndrosh krenar aty ku ishe gjithmonë,
Pavarësisht vjelljeve, m’i falë ditët me kokën mbajtur lart
duke i dhënë shije të këndshme kësaj të përditshmes sonë –
Me shtimin e ëndjeve tona– për t’ pasur frymën tënde ngat.
TOKA IME
E kam parasysh largësinë që më rri virgjër
aq shumë e dëshiruar nga pararendësit
nxitoj të arrij
te Toka ime e pa emër
që pret para sportelit dokumentin e lindjes.
Ka kaluar kohë e shtatzënisë
ditët, javët, muajt kanë ikur…
toka ime
në tavolinën e operacionit
i druan prerjes cezariane.
Aq shumë e shkelur
me durim e mbëltuar, me gjak
peng i dëshirave të përflakura
dhe i atyre që ngrehin kulla rrenash
dhe i atyre që shohin ëndrra zgjuar
peng i kohërave në gjunjëzim.
Toka ime me nëmë
e vënë nën këmbë
të shekujve të shfrenuar
e lënduar shpirtërisht dhe e mbështetur
në durimin tim të gjatë.
Imazh i ethshëm më mban të plagosur.
Çdo ditë e natë m’i hap rrugët
e daljes nga lëkura
askund pamje tjetër nuk di të bëhet
tokë e ime
e lodhur për formën që i duhet.
Njësoj kalojnë ditët
përherë duke pritur të nesërmen
për Tokën time të panjohur
e nesërmja gjithmonë e nesërme.
(Shkurt 1999)
***
On first person
I’ll lock my door and make sure
To stay alone with myself,
Away from fever and barking that hurt my day.
I’ll hide myself amidst books I’ll kneel down
Facing pride and haughty strolls I’ll pray
Resembling our history and songs.
I’ll browse through books standing like wounded conscience
I’ll brush off the dust – find where I stand at ready
Defending my name from spits.
I’ll kiss the pages one by one – fondle them
For not leaving me quite deprived of memories
For not leaving me with pains that day brings me.
For not leaving the night become the lord of anxiety
While between the covers I throw in the anchors of thirst
To find myself on a journey without a stop
I’ll fondle the pages one by one – kiss them
White pages of the deep dark life.
Man Walks Alone
Let him free to walk and cross wherever he wants,
Let him go wherever his shadow takes him;
He is not alone – he is with his dreams –
A better company no one may offer.
Let him measure himself – what’s it to you
His love for the rhythm of his weary steps…
The journey will last, it will end under his skin;
Under the baggage skin of madness from waiting.
Let him speak the way he is spoken to – in silence.
He knows how to cure his soul with the remedy he needs;
He knows how to create his world in the grace he needs,
Let him live that grandeur.
Let him see beyond all the mountains,
Perhaps the bound of his thirst lay hidden there,
Once he reaches it, he’ll overcome his last pain –
Let him drink and in drinking tell his life.
Roads lay open before him. Let him walk free,
He knows the paths and may reach the distance
An aging man to keep his name lasting –
Let him, let him take the beckoning road…
(Translated from Albanian by Avni SPAHIU)
***
Pëshpëritjet nga tavolinat
Në fillim Flora Drishti ndihej shumë e huaj. I duhej ndokush që do t’i bënte shoqëri,
në atë Qytezë të Veriut me rrugë e rrugica të ngushtuara, shkaku i gjithë atyre refugjatëve, që kërkonin shpëtim. Kishte shëtitur atyre rrugëve. Kishte parë njerëz të rraskapitur, sy të ënjtur, këmbë të zbathura, buzë të çara… Në Qytezën e Veriut shihte një lodhje të përgjithshme dhe në atë lodhje shihte vendësit që përpiqeshin të krijonin disponimin e mikpritjes tradicionale, duke mos i dhënë shkas askujt për ta ndier veten të huaj. Flora në atë mes kërkonte rrugën, në të cilën do të ecte pa pengesa, e në atë rrugë njerëzit që do ta kuptonin dëshirën e saj për solidaritet. Në shëtitje e sipër kishte arritur para kafenesë “Dragobia” dhe ishte futur brenda, pa menduar fare se në Qytezën e Veriut femrat ishin larg kafeneve. Këtë e kishte kuptuar sapo kishte shkelur pragun e kafenesë, kur i kishte parë gjithë ata sy të drejtuar nga ajo, që i ishin dukur si kamera spiunësh.
Kishte mbetur si e paralizuar në derë, e mundur nga dilema: të hynte a të mos hynte. Mes saj dhe gjithë atyre shikimeve, ekzistonte një mur i trashë i mistershëm, që u jepte shkas të gjithëve, çdonjërit në mënyrën e vet, të përfundonin mendimin për të. Ajo do të qëndronte edhe më gjatë në derë, e habitur sikur të mos i afrohej kafexhiu, duke e pyetur se mos kërkonte ndokënd. Kjo ishte një pyetje e pazakontë, në atë ambient, kurse Flora i kishte thënë: – Po e kërkoj një kafe, nëse mund të gjendet kund! – dhe kishte vazhduar hapat drejt brendisë së kafenesë, ku ishte një tavolinë e zbrazur.
Kafexhiu ishte kthyer drejt banakut, duke i ngritur supet në shenjë habie, apo në shenjë mosgjeturie, kurse Flora e bindur se përgjigjen e kishte pasur adekuate, krenarisht kishte tërhequr njërën nga katër karriget, që ishin rreth asaj tavoline. Ishte ulur, duke mbajtur kokën lart, mbase për t’i zmbrapsur disi gjithë ato shikime që vazhdonin ta mundonin. Po, ata mysafirë të kafenesë, meshkuj kryesisht të moshuar, vetëm shikimet i kishin në veprim, shikimet dhe të menduarit me vete.
Lokali mbretërohej nga një heshtje e frikshme, e cila prishej nga ndonjë cingërimë e
rastësishme gote, ose nga ndonjë cijatje karrigeje. Meqë paraqitjen e kësaj figure femre e
konsideronin si një lloj kënge dashurie, aty për aty, pra, secili në mënyrën e vet, kishte filluar ta imagjinonte biografinë e saj, qëllimin e ardhjes në Qytetin e Veriut. Pas pak qetësia nisi të tretej shkaku i pëshpëritjeve, kurse në ato pëshpëritje formësohej portreti i mysafires. Po të shpaloheshin të gjitha hamendjet e të pranishmëve ndaj figurës së mysafires, do të fitohej një portret monstrumi, i zbritur nga ndonjë planet tjetër.
Njeriu me veshë të hollë, merakli për zbërthimin e përmbajtjeve të pëshpëritjeve, në atë mes që paraqiste njëfarë teatri të absurdit, do të mësonte për përfundime të çuditshme në adresë të mysafires. Po të shënoheshin ato pëshpëritje, ashtu me kujdes, portreti i asaj femre, që ishte aq e panjohur, si e ardhur nga ndonjë baladë, do të dilte me shumë dimensione… Po përpiqem t’i kem të shënuara një pjesë të atyre pëshpëritjeve.
Pëshpëritja nga tavolina e parë: “Nuk është e qytetit tonë… Qëndrimi i saj rrëfen vetë
se kush është…Mund të ketë ardhur për ndonjë mision…”
Pëshpëritja nga tavolina e dytë: “Unë e di çka lypë kjo, dhe me siguri ka ardhur këtu
që ta gjejë atë që i duhet… E sheh çfarë shikimi ka? Mandej, shikoja këmbët, gjoksin… Mund të jetë ndonjë e huaj…”
Pëshpëritja nga tavolina e tretë: “Është ndonjë spiune, vetëm ato rrinë në vetmi,
shëtisin, hyjnë nëpër kafene… Kushedi për kë djallin punon, por, të mos i hysh në hak, qenka copë. Unë do ta ndërroja patriotizmin për të…”
Pëshpëritja nga tavolina e katërt: “Gjithë këta burra që jemi, askush prej nesh nuk bën
ballë t’i afrohet. Turp! Kur nuk kemi guxim te përballemi një femre, s’e vlen të flasim për
luftën… Çka thua? A t’i afrohem të përshëndetem?”
Pëshpëritje nga karrigia tjetër e tavolinës së katërt: “Prit, pse të bëhesh më i mençuri e
më trimi?”
Pëshpëritje nga tavolina e pestë: “Këtë mall prej mishi kisha pasur dëshirë ta kisha në
ndonjë lendinë, ku do të ishim vetëm unë dhe ajo… Mandej do të më tregonte për detyrat që mund t’i ketë marrë nga ndonjë i autorizuar…”
Pëshpëritje nga karrigia e tretë e tavolinës së dytë: “A mund të jetë ndonjë shkinë,
bre nënën e nënës!?”
Pëshpëritje nga tavolina e gjashtë që ishte në afërsi të tavolinës ku ishte ulur Flora
Drishti: “Sa dinjitoze duket, or!”
Kafexhiu ia kishte sjellë kafenë pak me vonesë dhe i kishte kërkuar falje duke
justifikuar vonesën me mungesë të ujit:
-Në këtë qytezë më shumë nuk ka ujë se që ka, – i kishte thënë.
Flora Drishti vetëm kishte buzëqeshur, pa i dhënë shumë rëndësi fjalëve të kafexhiut,
meqë edhe në Tiranën e saj kishte mungesë uji. Ajo mandej kishte kthyer kokën drejt
xhamave të dritares, ku dukeshin grumbuj njerëzish, gra, fëmijë dhe, kryesisht pleq, që
rendnin në drejtime të ndryshme. I dëgjonte pëshpëritjet, që i preknin në vesh si zukatje të mërzitshme mizash, por bëhej sikur nuk i interesonin.
Pëshpëritja nga tavolina e tretë: – “ Gjithë këta burrecë që jemi, e ajo vetëm… Të shkoj
t’ia zgjas një cigare…”
Pëshpëritje nga e njëjta tavolinë, por nga karrigia tjetër: “Lëre se mund të kthehesh
me shportë të zbrazur…
” Po të them se e vlen të provoj këtë gjest burrërie…” dëgjohet pëshpërima e të parit
nga e njëjta tavolinë, ndërkaq i përgjigjet pëshpërima tjetër: “Njeriu me çka ka lufton…
Përpiqu!” Pëshpëritja tjetër e të njëjtës tavolinë: “Ore ti, unë kam edhe armë të tjera, por kjo më duket, për fillim, më e përshtatshmja. Po i afrohem!…”
Flora Drishti e kishte zbrazur filxhanin e kafesë pahetueshëm dhe kjo ishte vërejtur,
kur ashtu të zbrazur e kishte afruar filxhanin te buzët, derisa shikimin e kishte mbajtur drejt xhamave. Këtë ngatërrim të saj e kishin vërejtur të gjithë, sytë e të cilëve kishin vazhduar të bënin roje drejt figurës së saj. Ndërkaq ajo, duke e kthyer shpejt e shpejt filxhanin mbi sipërfaqe të tavolinës, e kishte ftuar kafexhiun t’ia paguante kafenë, kurse në vend të kafexhiut, i cili e kishte zakon të mos i përgjigjej menjëherë ftesës së mysafirëve, pranë saj kishte qëndruar pëshpëritësi i tavolinës së tretë:
– Urdhëroni një cigare, – i kishte thënë ai duke ia zgjatur pakon.
– E shihni se unë nuk përdor duhanin? – i kishte thënë Flora, kurse ai që ishte ngritur
nga tavolina e tretë, ishte habitur.
Përnjëherë ishin ndalur pëshpëritjet, kurse sytë kishin vazhduar ta vështronin portretin
e saj.
– Më ndjeni, por… – kishte tentuar të thoshte diçka ai i tavolinës së tretë, por kishte
mbetur si i ngrirë, pa mundur t’i lëvizte buzët.
– Urdhëroni uluni, ndonëse unë desha të ngrihesha, – kishte thënë ajo, kurse
pëshpëritësi i tavolinës së tretë ishte lëshuar mbi karrigen skaj tavolinës së Florës ngadalë-
ngadalë, sikur të mbështetej mbi copa qelqesh të thyera.
Kafeneja ishte në qetësi të plotë. Mysafirët, që të gjithë, qëndronin me fytyrë nga
tavolina ku ishte Flora, madje disa ndreqën karriget, të shihnin më mirë skenën, ku, ai burrë i botës, kishte marrë guxim t’i afrohej.
I ishte afruar edhe kafexhiu:
– Deshët të paguani?
– Po! – i thotë Flora.
– Jo! – kishte kundërshtuar i porsaardhuri, domethënë pëshpëritësi i tavolinës së tretë,
duke e ditur se kavalierët në shoqëri me femra e bëjnë pagesën. – Unë paguaj!
-Jo, jo! – ia kishte kthyer Flora. – Këtë kafe e paguaj vetë. Ju keni ardhur në tavolinën
time, prandaj urdhëroni s’dëshironi të pini! Unë ju gostisë. Po të kisha ardhur në tavolinën
tuaj, kisha pranuar gostinë, kurse tashti… Urdhëroni s’dëshironi të pini?
– Një lëng portokalli.
– Kafexhi, sillini dy lëngje portokalli!
Nga ai moment kishin heshtur pëshpërimat. Flora sikur mezi kishte pritur afërsinë me
njerëzit, prandaj në atë kafene ua kishte rrëfyer biografinë dhe qëllimin pse kishte ardhur në Qytezën e Veriut. Ata njerëz i kishin besuar tërësisht, por edhe ishin krenuar që u takuan me një vajzë, e cila shprehte dëshirën të kalonte kufirin për t’iu bashkangjitur luftëtarëve në Dukagjin. Falë ndihmës së tyre, Flora Drishti kishte gjetur shoqëruesin dhe, një ditë, kishte vazhduar rrugën kishte kapërcyer kufirin dhe kishte arritur në Junik.