Naim Kryeziu

Das Gedicht, das Seele gab

Albulena sagte: zerriss es nicht
ist Poesie der ersten Sehnsucht
der Alptraum wird auch die Mutter erwischen

Besiana sagte: brenne es nicht
die Schmerzen der Seele werden kein Ende haben
jemand wird später mit Tränen beweinen

Doruntina sagte: verletze es nicht
ist Sünde, die Gedichtzeile zu töten
die gerade mit Schreien geboren wird

Etleva sagte: mach es nicht blutig
Es werden alle Glocken der Traurigkeit läuten
Rettungswort wird es nicht mehr geben

Rozafa sagte. begrabe es nicht
das Gedicht, das ein wenig Heimat wollte
für seine Seele.

Autor: Sali Bashota
Übersetzte ins Deutsche von: Naim Kryeziu

Der Apfel der Mutter

Ich war noch nicht aufgestanden
als auf dem irdenen Teller
der Apfel der Mutter fiel
der verwirrt bei meinem Kopf steht
das Licht seine wunderbare Form entdeckt
er schaut mich so an, ob er mir sagen würde
wirst du mich umarmen oder beissen
Mit den langen Armen nehme ich
mit dem Tuch und danach

mit Vorsicht und Sehnsucht
Sie strahlt noch
und lächelt
ich fange langsam an, mich in ihrem Kern
zu verwandeln
wo jetzt erobere ich auch von innen
das rötliche Strahlen
hatte mich ganz zugedeckt
oh Gott
ich schelte und zerstückelte ihn
völlig gnadenlos
Die Mutter wird sich an mich erinnern.

Autor: Ali Podirmja
Übersetzte ins Deutsche von: Naim Kryeziu

Die Notiz

Diesen Winter
Werde ich versteckt unter den Bäumen verbringen
In Wäldern.
Mein Grab sagt zu mir
Dass eine gesunde Kiefer genügen wird
Und sagt ruhig zu mir
Die Frauenbrust wird uns nicht vergessen
Uns mit Erde zu bedecken
Diesen Winter
Werde ich unbedingt überleben
Gefüllt mit Luft und umarmend
Mit verfaulenden Bäumen.

Autor: Ibrahim Berisha
Übersetzte ins Deutsche von: Naim Kryeziu

Die Kerzen
Es erstaunt mich, dass neben mir
Die Kerzen stehen
Die du anzündest
Mit entflammbaren Augen
Dor drüben entfliehen mir die Paradiese
Die Verlorenen
Nur Schlösser werden gebaut

Es ist Schicksal,
Dass ich dich dort oben hinstelle und
Du sinnlos für mich leidest
Es erstaunt mich, dass neben mir
Die Kerzen brennen
Ich spreche, um ein wenig Atem zu haben
Um den Körper zu erlöschen.

Autor:Basri Çapriqi
Übersetzte ins Deutsche von: Naim Kryeziu

***

Përkthimi letrar dhe analiza stilistike

Roli kulturor dhe letrar i përkthimit Ndryshe nga piktori, skulptori e kompozitori në artet figurative e në muzikë, shkrimtari e shpreh botën e vet të brendshme dhe perceptimin e vet të realitetit me anë mjetesh që nuk i njeh çdo individ e çdo popull. Këto janë mjete të caktuara të gjuhës, janë mjete të asaj gjuhe ku shkrimtari harton veprën e vet letrare.

Përveç kësaj, ndërsa veprat dhe kryeveprat e muzikës, të pikturës e të skulpturës nuk kanë kufij gjuhësorë, ndërsa edhe në fushën e filmit ka raste kur gjuha nuk është ndonjë pengesë e madhe, shkrimtari, poeti ose dramaturgu duhet të jenë të vetëdijshëm lidhur me pengesat e me kufizimet që paraqesin natyra, lënda dhe karakteristikat e veprës së tyre për t’u përhapur e për të qarkulluar në një hapësirë më të gjerë lexuesish. Me fjalë të tjera, vepra letrare, e çdo gjinie qoftë, është e detyruar të marrë vizën për të udhëtuar në botën
e jashtme.

Pikërisht në këtë rast ka dalë në shesh gjatë shekujve roli tejet i rëndësishëm i përkthimit.
Ky rol i përkthimit është rritur krahas zhvillimit të shoqërisë dhe të kulturës njerëzore. Në të njëjtën kohë, përkthimi është jo vetëm bashkudhëtar, por edhe interpretuesi më kompetent i letërsisë e i veprës letrare në shoqëri. Me qindra e me mijëra romane, tregime, poezi e drama kanë vizituar vende të ndryshme të huaja, duke u bërë zakonisht edhe pjesëtare të kulturës së atyre vendeve falë artit të përkthimit. Nëse vepra letrare është përkthyer me mjeshtëri e me frymëzim, atëherë ajo ka ndihmuar edhe në begatimin e thesarit të përbashkët kulturor të shoqërisë njerëzore.

Në saje të përkthyesve e të përkthimit ka lindur edhe vetë nocioni i letërsisë botërore.
Vetëm falë një përkthimi të mirëfilltë e me vlerë, një kryevepër e një artisti të madh të fjalës bëhet me të vërtetë vepër e letërsisë së përbotshme dhe kalon ngadhënjimtarisht kufijtë e vendeve e të shekujve, qarkullon në hapësirë e në kohë dhe ndikon sidomos në rrafshin e jetës shoqërore, kulturore, estetike, artistike dhe etike të njerëzimit. Së këndejmi rrjedh edhe interesi i të gjithë popujve për të nxitur e për të mbështetur zhvillimin e përkthimit dhe për të pasur, në saje të tij, jo vetëm një traditë më të begatë letrare, por edhe horizonte më të gjera letrare dhe artistike.

Përkthime të mirëfillta të kryeveprave e të veprave të rëndësishme të letërsive të huaja
hasen tek të gjithë popujt e kulturuar e të qytetëruar në themelet e letërsisë së tyre kombëtare.Roli i përkthimit nuk ka të bëjë vetëm me faktin se nëpërmjet mjeshtërisë së përkthyesit sigurohet një numër shumë më i madh lexuesish, përkundrazi, ky rol është shumë më i rëndësishëm për faktin se një vepër letrare bëhet pjesë përbërëse e një mjedisi të ri letrar vetëm me anë të përkthimit, çka mund të ushtrojë edhe ndikim të dobishëm e frytdhënës. Me fjalë të tjera, mund të thuhet se në njëfarë mënyre vepra letrare dhe letërsia janë “mallra” që e 1 Baachmann-Medick, D., Übersetzung als Repräsentation fremder Kulturen, Erich Schmidt Verlag, Berlin, 1997.

Ndryshojnë pamjen dhe cilësinë e tyre në çastin kur kalojnë kufirin gjuhësor, megjithëse
këmbimet letrare janë më të dobishme e më frytdhënëse kur nuk ngjajnë fare me këmbimet tregtare. Një përkthim i bukur, adekuat e i mirëfilltë, i cili siguron ekzistencën e vet dhe pranohet nga kultura e nga lexuesit e saj, e pasuron thuajse përherë traditën e përgjithshme letrare dhe artistike, sepse u jep mundësi lexuesve të gjejnë, të përcaktojnë e të njohin aspektet e panjohura të origjinalit, duke krijuar kësisoj edhe mundësinë e ndikimit në kulturën e në letërsinë e vendit përkatës. Ka edhe raste kur një kryevepër ose një vepër letrare e përkthyer pritet aq mirë nga lexuesit e një kulture e të një letërsie tjetër, saqë bëhet shtysë edhe për zhvillimin e kulturës e të letërsisë në fjalë.

Në historinë e kulturës, të letërsisë e të qytetërimit, përkthimi ka luajtur një rol të pashoq.
Mjafton të përmendim këtu përkthimin e veprës biografike “Jetë paralele” të Plutarkut, që është pritur me admirim nga të gjitha qendrat kulturore evropiane të kohës. Përkthimi i kësaj vepre është lexuar me shumë ëndje nga Korneji e nga Shekspiri. Një shembull tjetër është edhe përkthimi i Dhjatës së Vjetër e i Dhjatës së Re në gjermanisht nga Martin Luteri, përkthim që u bë bazë për zhvillimin e gjuhës bashkëkohore gjermane. Me këtë rast duhet përmendur edhe përkthimi i Biblës nga komisioni i peshkopëve e i teologëve anglezë, i kryesuar nga Lansleti.

Sipas historianëve të kulturës angleze, ky përkthim ka ndikuar së tepërmi në zhvillimin e
mëtejshëm të kulturës e të gjuhës angleze. Edhe në fushën e letërsisë shqipe mund të përmendim përshtatjen që ka bërë Buzuku në veprën e vet “Meshari”, si edhe përkthimin e Dhjatës së Vjetër e të Dhjatës së Re nga Kristoforidhi. Këta kanë luajtur që të dy një rol të rëndësishëm në zhvillimin e gjuhës dhe të kulturës shqiptare. Pothuajse në çdo vend ka shkrimtarë e përkthyes që kanë zënë një vend të shquar në letërsinë e tyre vetëm në saje të përkthimit, si për shembull Amioi në Francë, Shlegeli në Gjermani, Noli në Shqipëri, etj.

Sigurisht që në ditët e sotme është mjaft i dukshëm roli i përkthyesve. Sikurse vënë në
dukje teoricienët e fushës së përkthimit, sot njeriu nuk ka mundësi t’i përvetësojë të gjitha gjuhët e letërsive të mëdha evropiane, sepse do t’i duhej të mësonte afro dhjetë gjuhë. Edhe specialistët e gjuhësisë e të letërsisë krahasuese dinë zakonisht dy ose tri gjuhë, prandaj, si specialistët, ashtu edhe lexuesit, komunikojnë me veprat letrare të Evropës e të botës kryesisht nëpërmjet përkthimeve. Sipas specialistëve të kësaj fushe, sot, përballë konkurrentëve të tillë, siç janë radioja, televizioni dhe interneti, përkthimi i letërsisë është ngulitur në mendjen e shumicës së lexuesve si mundësia më e mirë për të siguruar një kulturë të gjerë e të thellë.

Megjithëse puna e përkthyesit nuk bie në sy dhe nuk bëhet objekt i analizave, vetë
përkthyesi ndodhet nganjëherë përballë vështirësish mjaft të mëdha kur merret me përkthimin e ndonjë vepre të një letërsie me traditë shumë të pasur letrare, estetike, kulturore e filozofike. Në raste të tilla, përkthyesi detyrohet të krijojë fjalë, nocione, shprehje e ndërtime të reja gjuhësore.

Përballë një sfide të tillë, zakonisht përkthyesi i aftë arrin t’i zgjidhë problemet dhe të japë një përkthim të suksesshëm. Në këtë mënyrë, ai e begaton gjuhën kombëtare, letërsinë dhe kulturën e vendit të vet. Pothuaj të gjithë ne, në moshën kur dinim vetëm gjuhën tonë amtare dhe s’ishim në gjendje të lexonim vepra në gjuhë të huaja, kemi pasur mundësinë të lexojmë në shqip vepra e Mounin, G., Linguistique et Traduction, Dessard et Mardga, Bruxelles, 1976, F. 157 kryevepra të letërsisë së huaj vetëm falë përkthyesve.

Ndër këto vepra mund të përmendim “Robinson Kruzonë” e Defosë, “Hamletin” e Shekspirit, “Rubairat” e Kajamit, “Zemrën” e De Amiçit, “Tom Sojerin” e Tuenit, “Çajlld Haroldin” e Bajronit, “Sonetet” e Petrarkës, “Komedinë hyjnore” të Dantes, “Don Kishotin” e Servantesit, “Don Zhuanin” e Molierit, etj.

Për tërë këto arsye mund të thuhet se përkthimi është mirëfilli një bartje ose transmetim i
frymëzuar i një vepre letraro-artistike në një gjuhë tjetër. Prandaj, të përkthesh ashtu siç duhet e me sukses të plotë një vepër letrare do të thotë të shkruash përsëri me frymëzim një vepër në saje të shtysave që merren nga autori i origjinalit. Natyrisht, kalimi i një vepre të një shkrimtari në një letërsi tjetër nuk është kurrsesi ndonjë punë aq e thjeshtë dhe e lehtë. Nga ana tjetër, përkthimi s’mund të trajtohet vetëm si një kopje e origjinalit, për arsye se Shekspiri i përkthyer është në njëfarë mënyre një Shekspir i ri, Servantesi i përkthyer është po ashtu një Servantes i ri që na flet shqip, Dantja i përkthyer është njëherazi një Dante shqiptar, po njësoj edhe Gëtja i përkthyer është pjesë përbërëse e letërsisë shqipe. Në fund mund të themi se përkthimet i hapin çdo letërsie portat e kulturës e të qytetërimit botëror.

***

Literary Translation and its Stylistic Analysis

Cultural and Literary Role of Translation

Unlike the painter, sculptor or composer in the fine arts and music, the writer expresses
his inner world and his perception of reality through means that are not known to every
individual and every people. These are certain tools of language, tools of that language in which the writer compiles his literary work.

In addition, while the works and masterpieces of music, painting and sculpture have no linguistic boundaries, and even in the field of film there are times when language is not a major obstacle, the writer, poet or playwright should be aware of the obstacles and the limitations presented by the nature, subject matter and characteristics of his work to be disseminated and circulated to a wider readership. In other words, literary works, of any genre, are required to obtain a visa to travel to the outside world.

It is precisely in this case that the extremely important role of translation has come to the
fore over the centuries. This role of translation has increased along with the development of society and human culture. At the same time, translation is not only a companion, but also the most competent interpreter of literature and literary work in society.

Hundreds and thousands of novels, stories, poems and dramas have visited various foreign countries, usually becoming part of the culture of those countries thanks to the art of translation. If a literary work has been translated masterfully and with inspiration, then it has also helped to enrich the common cultural treasure of human society.

Thanks to translators and translations, the very notion of world literature was born. Only
thanks to a genuine and valuable translation, a masterpiece of a great artist of the word becomes truly a work of world literature and triumphantly crosses the borders of countries and centuries, circulating in space and time and affecting especially the field of social, cultural, aesthetic, artistic and ethical life of mankind.

Hence the interest of all peoples to promote and support the development of translation and to have, thanks to it, not only a more prosperous literary tradition, but also wider literary and artistic horizons. Genuine translations of masterpieces and important works of foreign literature are found in all cultured and civilized peoples in the foundations of their national literature.

The role of translation is not only about the fact that through the mastery of the translator
a much larger number of readers is provided. On the contrary, this role is much more important for the fact that a literary work becomes an integral part of a new literary environment only through translation, which can also exert a beneficial and fruitful influence. In other words, it may be said that in a way literary works and literature are goods that change their appearance and quality the moment they cross the linguistic border, although literary exchanges are more useful and fruitful when they do not resemble at all trade exchanges.

A nice, adequate and authentic translation, which ensures its existence and is accepted by its culture and readers, almost always enriches the general literary and artistic tradition, as it enables readers to find, define and learn aspects unknown of the original, thus creating the possibility of influencing the culture and literature of the respective country. There are also cases when a translated masterpiece or a literary work is so well received by the readers of one culture and another literature that it becomes an impetus for the development of that particular culture and literature.

In the history of culture, literature and civilization, translation has played a unique role.
Suffice it to mention here the translation of Plutarch's biographical work Parallel Life, which had been received with admiration by all European cultural centers of the time. The translation of this work was read with great pleasure by Corneille and Shakespeare. Another example is the translation of the Old Testament and the New Testament into German by Martin Luther, a translation that became the basis for the development of the modern German language.

On this occasion, mention should be made of the translation of the Bible by the English Bishops and Theologians Commission, chaired by Lancelet. According to historians of English culture, this translation has greatly influenced the further development of English culture and language. Even in the field of Albanian literature one may mention the adaptation made by Buzuku in his work Meshari, as well as the translation of the Old Testament and the New Testament by Bachmann-Medick, D., Übersetzung als
Repräsentation fremder Kulturen, Erich Schmidt Verlag, Berlin, 1997.

Kristoforidhi. They have both played an important role in the development of the Albanian
language and culture. They have both played an important role in the development of the
Albanian language and culture. In almost every country there are writers and translators who have occupied a prominent place in their literature only thanks to translation, such as Amio in France, Schlegel in Germany, Noli in Albania, etc.

They have both played an important role in the development of the Albanian language
and culture. In almost every country there are writers and translators who have occupied a
prominent place in their literature only thanks to translation, such as Amio in France, Schlegel in Germany, Noli in Albania, etc.

Of course, the role of translators is quite obvious nowadays. As translation theorists point
out, today one is not able to master all the languages of the great European literatures, as one would have to learn a dozen of languages. Even specialists in linguistics and comparative literature usually know two or three languages, so both specialists and readers communicate with the literary works of Europe and the world mainly through translations.

According to specialists in this field, today, in the face of such competitors as radio, television and the Internet, the translation of literature is ingrained in the minds of most readers as the best opportunity to provide a broad and deep culture.

Although the work of the translator does not stand out and is not the subject of analysis,
the translator himself sometimes faces great difficulties when translating a work of literature with a very rich literary, aesthetic, cultural and philosophical tradition. In such cases, the translator is sometimes forced to create new words, notions, expressions and linguistic constructions. In the face of such a challenge, a skilled translator usually manages to solve problems and deliver a successful translation.

In this way, he enriches the national language, literature and culture of his country. Almost all of us, at the age when we only spoke our own mother tongue and were not able to read works in foreign languages, had the opportunity to read in Albanian works and masterpieces of foreign literature only thanks to translators.Among these works one may mention Defoe’s Robinson Crusoe, Shakespeare’s Hamlet, Khayyam’s Rubairat, De Amice’s Heart, Twain’s Tom Sawyer&quot, Byron’s Child Harold, Sonnets and Petrarca, Dante’s Divine Comedy, Cervantes Don Quixote&quot, Moliere’s Don Juan&quot, etc.

For all these reasons it may be said that translation is genuinely an inspired transmission or
transmission of a literary-artistic work in another language. Therefore, to translate a literary work properly and with complete success means to rewrite a work with inspiration thanks to the impulses received from the author of the original work. Of course, translating an author’s work into another literature is by no means such a simple and easy task. On the other hand, a translation cannot be treated only as a copy of the original, as a translated Shakespeare is in a way a new Shakespeare, a translated Cervantes is also a new Cervantes who speaks to us in Albanian, a translated Dante is at the same time an Albanian Dante, and a translated Goethe is an integral part of Albanian literature. After all one may say that translations open the gates of world culture and civilization to any literature….